De crash
Herinner jij je de Bijlmerramp nog? Op 4 oktober 1992 crashte een Boeing van El Al op de flats Groeneveen en Kruitberg in de Amsterdamse Bijlmer. Er vielen veel doden en het menselijk leed was groot. De crash had ook impact op de bomen in het gebied. Bijvoorbeeld bij de bodemsanering naderhand. Er waren nogal wat schadelijke stoffen als kerosine en olie weggelekt in de bodem. Voor de sanering zijn toen veel bomen weggehaald.
De boom die alles zag.
Een grauwe abeel (Populus x canescens) overleefde de ramp en ontkwam ook aan de bodemsanering. Na de ramp ontstond rond deze boom spontaan een ontmoetingsplek. Mensen legden er bloemen en foto’s neer om hun dierbaren te herdenken. Later werd de boom het hart van een herdenkingsmonument en dat is hij nog steeds. De boom is benoemd tot hét levende monument van de Bijlmerramp. Hij heet nu ‘De boom die alles zag’ (BAZ). Grauwe abelen hebben een kenmerkende bast. Zelfs met weinig fantasie zie je hierin ‘ogen’. Ogen die alles zagen. Fundamenten van de getroffen flats horen nu bij de nieuwe inrichting van het park. Op een gedenkplaat staan alle namen van de slachtoffers.
De boom zakte scheef
Bij de sanering verloor de Boom die alles zag helaas een deel van zijn wortels. Daardoor is de boom wat scheefgezakt. De vervuilde grond is vervangen door zand. Maar daarin konden de boomwortels zich maar beperkt herstellen. De boom zit nu met twee tuien aan de buurbomen vast, zodat hij niet kan omvallen. Bij een boomtrekproef in 2013 bleek dat de boom niet stabiel was. De kroon moest verkleind worden om de boom veilig te kunnen behouden.
Beheerplan biedt perspectief
In 2017 stelde Groenadvies Amsterdam een beheerplan op met adviezen voor het duurzame behoud van de boom. De groeiplaats werd verbeterd met een krattensysteem dat verhardingsopdruk tegengaat. Het schrale zand werd vervangen door een geschikt groeimedium dat wortelgroei stimuleert. Deze maatregelen hadden een positief effect op het herstel van de boom.
Op eigen benen?
De afgelopen jaren had de boom ruimte om te herstellen. Het werd tijd om te onderzoeken of de boom weer ‘op eigen benen’ kan staan. Zeker met opnieuw een jaarlijkse herdenking voor de deur. Is de ondergrondse situatie voldoende verbeterd? Kan de boom zonder die ontsierende tuien?
Ultieme stresstest
Een boomtrekproef is de ultieme stresstest voor een boom. In september 2021 deed de gemeente een beroep op de expertise van Cobra Groeninzicht. Cobra voerde een serie trekproeven (windworpsimulaties) uit om de actuele stabiliteit van de boom te bepalen.
Bij een boomtrekproef wordt met een lier kracht uitgeoefend op een boom. Dit bootst als het ware een storm na. Meetapparatuur op de stam en stamvoet meet wat de hellingshoek van de stamvoet is in relatie tot de kracht die op de boom wordt uitgeoefend. Vervolgens wordt bepaald wat de kans op bezwijken is bij de verschillende windsnelheden. En wat de risico’s zijn voor de omgeving van de boom.
Cobra deed eerst een trekproef terwijl de twee tuien nog aan de buurbomen vastzaten. Je kon goed zien dat de tuien op spanning kwamen toen er aan de boom werd getrokken. Daarna volgde een trekproef met losse tuien. Een spannend moment!
De onderzoeksresultaten
Eerste trekproef met tuien
Tijdens de meting was de momentkracht op de stamvoet 265 kNm. Dit komt overeen met circa 40% van de kracht die de boom tijdens een zware storm te verduren krijgt. Extrapoleren we de meetgegevens, dan blijft de boom netjes binnen de vastgestelde veiligheidsmarges.
De tuien laten vieren
Uit de metingen kunnen we concluderen dat de boom steun heeft aan de tuien. In overleg met Cobra Groeninzicht is besloten de tuien te laten zitten. Maar ze worden wel losser bevestigd. Zo kan de boom beter reageren op de kracht van de wind. Functie maakt immers weefsel. Of andersom: de boom maakt geen houtweefsel aan als hij niet wordt belast. Als de tuien losser hangen, wordt de boom minder ‘lui’. Het losser maken van de tuien gebeurt in fases, totdat de tuien uiteindelijk verwijderd kunnen worden.
Blijvende herinnering
De komende jaren blijven we de boom monitoren en over twee jaar volgen nieuwe trekproeven. Die tonen aan of de boom al wat sterker op zijn benen staat. De verwachtingen zijn goed, op basis van de huidige metingen. Hopelijk kan de boom nog generaties lang als levend monument blijven staan, zonder tuien.
